De verkiezingsprogramma’s van de linkse oppositie doorgelicht op arbeidsverhoudingen

Voor een overzicht van alle 18 partijen zie mijn artikel voor OR-net: https://www.ornet.nl/73857/tweede-kamerverkiezingen-2025-dit-zeggen-de-partijen-over-medezeggenschap

Inleiding

Wie de verkiezingsprogramma’s van de 15 partijen die nu in de Tweede Kamer zitten en van 3 partijen die bij de verkiezingen van 2023 uit de Kamer zijn verdwenen onderzoekt op zaken die betrekking hebben op arbeidsverhoudingen en medezeggenschap zal tot de ontdekking komen dat de oogst erg mager is. Alleen de meeste partijen van de linkse oppositie, waartoe ik GL/PvdA, SP, PvdD, Volt, D66, Denk en BIJ1 reken, hebben daarover dingen in hun verkiezingsprogramma staan. Het meest uitgebreid bij partijen met een sociaaldemocratische of socialistische achtergrond, GL/PvdA, de SP en BIJ1, en bij de PvdD.

GL/PvdA stelt in het programma dat er een Groot Loonakkoord moet komen met vakbonden en werkgevers. Daarin worden afspraken gemaakt over hogere lonen in ruil voor investeringen in infrastructuur, onderzoek en technologie. GL/PvdA motiveert dat door te stellen dat werkenden steeds minder terugzien van hun harde werk. Van iedere euro die wordt verdiend gaat een steeds kleiner deel naar werkenden (de zogeheten ‘arbeidsinkomensquote’). Daarom wordt het streven op korte termijn te komen tot een verdeling waarbij de opbrengst voor werkenden minimaal tachtig procent is.

Een belangrijk uitgangspunt van GL/PvdA is dat sterke vakbonden zorgen voor betere lonen, meer vast werk en een veiligere werkplek. Daarom wordt het streven dat zoveel mogelijk werknemers onder een cao vallen die goede arbeidsvoorwaarden garandeert. Dat bedrijven zich buiten de cao van een branche plaatsen wordt niet geaccepteerd. Om de positie van onafhankelijke vakbonden te versterken mogen werkgevers geen afspraken maken met zogenaamde gele vakbonden. Verder moeten vakbonden toegang hebben tot de werkvloer.

Het streven van de partij is meer winst en zeggenschap voor werkenden. Het is dan ook vanzelfsprekend dat ze kunnen meepraten over grote bedrijfsbeslissingen. GL/PvdA versterkt daarom ondernemingsraden, met name ook bij kleinere bedrijven, en pleit voor de benoeming van werknemers in de raden van commissarissen. Daarnaast gaan werknemers voortaan meeprofiteren in de winst van grote ondernemingen. Wanneer de top een bonus krijgt, deelt de rest van het personeel ook mee in het succes. Ook krijgen werknemers inspraak over de maximale salarisverschillen op de werkvloer.

De SP maakt zich zorgen over de concentratie van macht bij grote bedrijven en wil er daarom voor zorgen dat de mensen die het werk doen de zeggenschap krijgen over hun werkplek en dat zij hun eerlijke deel van de winst krijgen. Daarbij mikt de SP meer op ingrepen in de governance van de vennootschap dan op versterking van vertegenwoordigende democratie.

De SP stelt dat er zonder werkende mensen geen winst is. Niet alleen bestuurders en aandeelhouders, maar ook alle medewerkers krijgen daarom voortaan recht op een deel van de winst. Zo profiteren alle werknemers collectief op het moment dat dividend wordt uitgekeerd aan aandeelhouders. Daarnaast is nog een aantal ingrepen nodig.

De SP gaat voor meer zeggenschap en minder bureaucratie. Zeggenschap op de werkvloer maakt een einde aan de uitholling die plaatsvindt door zzp-constructies, flex-contracten en bullshitbanen. Dat moet er toe leiden dat kwaliteit en vakmanschap weer centraal komen te staan en tot vermindering van bureaucratie en overbodig management.

Een eerste stap richting democratische bedrijven is dat in het bestuur van een bedrijf altijd ten minste één bestuurder moet zitten die is verkozen door de werknemers die aan hen verantwoording moet afleggen. Werknemers krijgen in bedrijven met meer dan honderd werknemers bovendien allemaal één stem waarmee ze de raad van commissarissen mogen kiezen. Werknemers mogen de ene helft kiezen, de andere helft van de commissarissen wordt gekozen door de aandeelhouders. In het geval van bedrijven met veel negatieve externe effecten (zoals vervuiling, geluid, geur, etc.) wordt een derde van de commissarissen door de werknemers, een derde door omwonenden en een derde door aandeelhouders gekozen. Een eerste stap hierin kan een enkele ‘werknemerscommissaris’ in de raad van commissarissen zijn die door de werknemers is gekozen en aan hen verantwoording aflegt.

De werknemers krijgen een gouden aandeel in het bedrijf waar zij werken. Dit betekent dat zij een beslissende stem krijgen bij strategisch cruciale beslissingen zoals sluiting, verplaatsing en fusies. Dit zorgt er ook voor dat (grote) bedrijven onze democratie niet meer kunnen gijzelen door te stellen dat ze bij hogere belastingen het land zullen verlaten. We versterken en ondersteunen verschillende juridische inrichtingen van bedrijven, de zogenoemde governance-vormen zoals coöperaties, die niet puur winst gedreven zijn, maar ook het belang van werknemers, consumenten en de gemeenschap dienen.

Er moet een akkoord komen met de vakbonden en de werkgevers om de loonachterstand van de afgelopen decennia voor alle werknemers in te halen, onder andere door winstdelingen herstel van de automatische prijscompensatie voor het behoud van de koopkracht van werkende mensen. De vakbond moet het wettelijke recht krijgen op toegang tot de werkplek, contact met werknemers en het organiseren van bijeenkomsten binnen het bedrijf.

Alleen onafhankelijke vakbonden mogen een cao afsluiten. De SP neemt in het parlement het initiatief om ervoor te zorgen dat cao-afspraken alleen namens werknemers gemaakt kunnen worden in een vakbond met inkomsten die voor meer dan 40 procent uit contributie afkomstig zijn. Zo worden gele bonden uitgesloten en wordt de macht van werknemers versterkt. Ook komt er een voorstel waardoor een cao alleen algemeen verbindend kan worden verklaard wanneer de betrokken vakbond(en) alleen of gezamenlijk minimaal 25 procent van de bij een vakbond aangesloten leden in de sector vertegenwoordigen om te voorkomen dat erg kleine vakbonden beslissen wat er in een hele sector wordt afgesproken ten koste van grotere vakbonden die voor een hogere eis gaan.

Er komt een einde aan de graaicultuur. Salarissen van topbestuurders in het bedrijfsleven worden onder een cao gebracht en getemperd. Salarissen, bonussen en overige beloningen van alle bestuurders mogen opgeteld nooit méér zijn dan tien keer de beloning van de laagstbetaalde werknemer

Bij1 stelt in het verkiezingsprogramma dat de positie van de vakbonden moet worden versterkt en dat het stakingsrecht wordt uitgebreid. De werknemers bepalen daarbij zelf of een staking proportioneel is. Loon moet worden doorbetaald tijdens een staking.  Alle bedrijfstakken moeten een CAO hebben en bij CAO-onderhandelingen doen alleen vakbonden mee die onafhankelijk zijn van werkgevers, geen zogenaamde ‘gele bonden’.

Verder zijn er radicale voorstellen om bedrijven te democratiseren. De werknemerscoöperatie wordt de standaard eigendomsstructuur voor nieuw opgerichte rechtspersoonlijkheden. Elk bestaand beursgenoteerd bedrijf met meer dan 100 werknemers wordt verplicht een aandelenparticipatiefonds voor werknemers op te zetten. Dat fonds wordt uitsluitend beheerd door de werknemers van dit bedrijf.

Multinationale bedrijven met dependances in Nederland worden verplicht een plan te schrijven, waarin uiteengezet wordt hoe er binnen afzienbare tijd minimaal 51% van de aandelen aan de werknemers wordt verkocht.

De PvdD constateert dat in veel grote bedrijven, vooral in de tech-sector, het aandeel van lonen in de  opbrengsten de afgelopen jaren sterk is gedaald, terwijl de winstuitkeringen aan aandeelhouders juist toenamen. Daarom geldt voortaan: bij winstuitkering deelt het hele personeel. Er komt een verplichte, voor alle werknemers gelijke, winstdeling voor bedrijven vanaf 50 werknemers. In grote bedrijven krijgen werknemers meer invloed op cruciale besluiten zoals fusies, aandeelinkoop, reorganisaties en winstverdeling. Werknemers krijgen een sterkere positie in de ondernemingsraad.

Sterke, onafhankelijke vakbonden zijn essentieel. De PvdD verbiedt daarom schijnvakbonden die door bedrijven gebruikt worden om echte vakbonden buitenspel te zetten. Alleen onafhankelijke vakbonden mogen cao’s afsluiten. De arbeidsinspectie krijgt een breder mandaat om zelf onderzoek te doen en te handhaven op de naleving van cao-lonen, discriminatie en sociale veiligheid. Medewerkers worden actief betrokken bij inspecties.

Het programma van Volt op het gebied van arbeidsverhoudingen is beperkt tot het mogelijk maken van medewerkersparticipatie door middel van aandelenoptiewaardoor medewerkers meer gebonden worden aan het bedrijf en dus minder snel vertrekken.

D66 Werknemers krijgen van D66 hogere lonen en lagere belastingen. Verder staan er alleen algemene opmerkingen over mobiliteit op de arbeidsmarkt en gelijke beloning in het programma, maar niets over de positie van werknemers in de onderneming.

DENK (2023) Op de website van Denk kon ik alleen het verkiezingsprogramma uit 2023 vinden. Dit beperkt zich tot algemene opmerkingen over discriminatie op de werkvloer. Verder staat er niets over vakbonden of zeggenschapsverhoudingen.